ULUSLARARASI DEDE KORKUT BİLGİ ŞÖLENİ VE DELİ DÖNMEZ’E AD VÉRME ÇALIŞTAYI’NIÑ DEĞERLENDİRME VE SONUÇ BİLDİRİSİ

Yéñi bulunan Dede Korkut'uñ elyazması üzerine Türk Dili Derneğive Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) 16.12.2019 günayında bir iş birliği antlaşmasına kol çekerek bilgi şöleni ve çalıştay düzenlenmesi yargısına vardılar. Yéñi bulunan Dede Korkut elyazmasınıñ yayınlaşınıñ 1. yıl dönümü olan 11 Haziran 2020'de yapılması öñ görülen bilgi şöleni ve çalıştay, SDÜ'nüñ Isparta'daki yérleşkesinde gérçekleşecek idi. Bu yönde hazırlıklarını sürdüren Düzenleme Kurulu, konuklarını ağırlamak için otellerle görüşmüş, sunumlarıñ ve koñuşmalarıñ yapılacağı sınıf ve amfileri bélirleyerek gérekli birçok işlemi yérine getirmişti. Ne yazık ki tüm yéryüzünü étkisi altına alan büyük salgından dolayı alınan öñlemler doğrultusunda bu çalışmalar aksamaya uğradı. Yapılan durum değerlendirilmelerinde cayılma olasılığı da söz koñusu édilmiş olan étkinlikler, dernek yönetimi ile üniversite rektörlüğünüñ 16.03.2020 günaylı E.43834 sayılı ortak duyurusu ile kamuoyuna bildirildi, ilerleyen günlerde de sanal sunuştay (webinar) olarak yapılması üzerinde uzlaşıldı. Beklemede duran tüm çalışmalar yéñiden ivme kazanarak uluslararası çapta sanal bir toplantı yapılması üzerine emek harcandı.

Saygı duruşu ve ardından İstiklal marşınıñ okunmasıyla 11 Haziran 2020'de açılış töreni başlatıldı. Türk Dili Derneği Başkanı Gökbey Uluç'uñ açılış koñuşmasından soñra Süleyman Demirel Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Nihat Ayyıldız étkinlikle ilgili düşüncelerini bélirtti. Ardından onur konuğu olarak katılan Uluslararası Kazakistan Türk Akademisiniñ Başkanı Prof. Dr. Darhan Kıdırali söz alarak étkinlikle ilgili görüşlerini ve akademi olarak Dede Korkut üzerine yapacakları çalışmalarını añlattı. Soñ olarak da elyazmasını bularak türklükbiliminde büyük bir devinme yaratan, yéñi makaleleriñ, yéñi savlarıñ, tezleriñ ve bétikleriñ yolunu açan Veli Muhammed Hoca, İran'dan bağlanarak elyazmasını buluşundan, elinde bulunan yéñi bélgelerden ve soñrasında başına gelenlerden söz étti. Koñuşmalarıñ soñunda küçük bir belgesel de yayınlanarak açılış töreni soñlandırıldı.

Oturumlar bilerek koşut (paralel) yapılmadı. Ardışık oturumlarıñ her imin (saat) diliminde üçer koñuşmacı yér alarak kendilerine ayrılan 15 dakikalık sürede sunumlarını gérçekleştirdiler, arta kalan yérde diñleyicileriñ sorularına yanıt vérdiler. Diñleyicileriñ soruları sesli déğil, yazılı olarak alındı. Toplantınıñ yapıldığı uygulamadaki yazışma alañı bu amaçta kullanıldı. Böylece çoğu kéz karşılaşılan "kaçak bildiri" sunma durumu soru sorma kısmında yaşanmadı. Yine bu sanal toplantılar yüz yüze gérçeleştirilen toplantılarda olduğu gibi oturumlar arasında 15 dakika diñlenme aralığı bırakıldı. Öğlen de 1 iminlik (saatlik) ara vérildi. Bu aralarda toplantı uygulaması açık bırakılarak étkinliğiñ sürdüğü konuklara bildirildi. Açık ekranda "Oturuma ara vérilmiştir." yazıları yansıtılarak ayrı zaman dilimlerinde toplantıya bağlanacak kişilere bilgilendirme vérildi. Zoom uygulaması üzerinden bağlanan diñleyici ve katılımcılar, yine tüm étkinliği YouTube üzerinden canlı yayın olarak izleyebildiler. Üç gün boyunca aralıksız yayın yapılan bilgi şöleni ve çalıştaya şu bağlantılar üzerinden yéñiden izlenebilir:

1. GÜN	2. GÜN	3. GÜN

11-12-13 Haziran 2020 günlerinde süren étkinlik 25 saat 22 dakika boyunca canlı yayın yaptı. Bu sürede 44 bildiri sunuldu, 4201 kişi bilgi şöleni ve çalıştayı canlı yayında izledi. Çalıştaya Türkiye başta olmak üzere Azerbaycan ve İran'dan yoğun katılım oldu. Bunlarıñ dışında KKTC, Kazakistan ve ABD'de üniversitelerinde görevli bilgeleriñ de sunumları gérçekleşti.

3 Temmuz 2020’ye değin tamamlanacak bildirileriñ tam metinleri de Bildiriler Bétiği olarak basılı yayın biçeminde bilime sunulacak.

Deli Dönmez’e Ad Vérme Çalıştayı’nda 11-12-13 Haziran 2020 günayları arasında üç günlük art arda toplantılar düzenlendi. Dr. Oktay Doğangün’üñ oturum başkanlığında (moderatörlüğünde) yéñi bulunan elyazması üzerine şu soñuçlara varıldı:

1) Elyazmasını Veli Muhammet Hoca bulmuştur.

2) Yéñi bulunan metin, var olan Dede Korkut metinleriniñ nüshası déğil, ayrık bir Dede Korkut elyazmasıdır.

3) Elyazmasında iki öykü vardır. Bu öyküleriñ boy/boylama olup olmadığı üzerinde görüş birliği oluşmamıştır.

4) Elyazması Türkmen Sahra veya Günbedkavus olarak adlandırılabilir.

AÇIKLAMALAR

Deli Dönmez’e Ad Vérme Çalıştayı’na yéñi elyazması üzerine yayın çıkaran ya da bunuñ üzerine makale yazan bilgeler ayrım gözetilmeksiziñ çağrılmıştır. İlk yayını çıkaran Sn. Yusuf Azmun ve bu yayın sırasında çalışmalarda doğrudan katkısı bulunan, yayından soñra makaleleri çıkan Prof. Dr. Osman Fikri Sertkaya ile Prof. Dr. Timur Kocaoğlu çalıştay öbeğinde yér édindiler. Azerbaycan’da koñuyla ilgili iki ortak yazarlı makaleleriyle elyazmasını reddéden Prof. Dr. Ramazan Gafarlı ve Prof. Dr. Seyfettin Rızasoy da çağrılı idi. Sn. Gafarlı sağlık sorunlarından dolayı katılamadı. Yine Azerbaycan’dan yéñi elyazması üzerine bétiği çıkan Dr. Bayram N. Guliyev katılımcılar arasında idi. İran’da yayımlanan yéñi elyazmasınıñ yazarlarından Sn. Ali Barazande ile Sn. Ali Rıza Sarrafi de katılımcılar arasında idi. Tartışmalara Recai Ünal ile Çekya’dan Erdem Uçar da katıldılar. Çağrılı koñuşmacılardan Prof. Dr. Metin Ekici, Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun ve Prof. Dr. Marcel Erdal katılmadılar. Yéñi elyazmasınıñ Türkiye’deki üçüncü yayınını çıkaran Nasir Şahgulu ve Şahruz Ak Atabay ise çağrıyı géri çevirerek katılmayacaklarını bildirdiler.

Çalıştay boyunca yapılan gündem başlıklarınıñ tartışmalarında özetle şu yargılara varıldı:

1) Yéñi bulunan elyazması gérçekten Dede Korkut’a ait bir nüsha mıdır?

Yéñi bulunan elyazması var olan Dresden ve Vatikan elyazmalarınıñ nüshası déğildir. Özgün bir elyazmasıdır. Geleneksel Dede Korkut metinleriniñ ardıdır. Koşut (paralel) bir metindir.

Nüsha, kavram olarak bir örneğiñ çoğaltılmasıyla el édilen yéñi herhangi bir neñdir (şéydir). Söz koñusu bu yéñi metin öñceki Dresden ile Vatikan elyazmalarınıñ örneği, bir beñzeri olmadığı, gérek anlatımları gérek de diliyle yépyéñi içerikler barındırmasından dolayı var olan metinleriñ bir nüshası sayılamaz. Dolayısıyla bağımsız bir elyazması olarak görülmesi gérekir.

Elyazmasınıñ varlığı ve géçerliliği tartışma koñusu olduğundan Deli Dönmez karakteriniñ meşruluğu da kuşku altında idi. Dede Korkut boylamalarındaki ad vérme geleneğine göndermede bulunarak adlandırma yaptığımız çalıştayda elyazmasınıñ varlığı ve türü géçerlilik kazandığından Deli Dönmez’e de adı böylelikle resmî olarak takdim édilmiş oldu.

2) Yéñi bulunan elyazmasında kaç boy bulunur?

Elyazmasında iki öykü (hikâye) olduğu tüm katılımcılarca kabul édildi ancak boylama nitelikleri üzerine ortak görüş çıkmadı. Salur Kazan'ıñ Kars Kalesi'ni aldığı bir öykü, yédi başlı ejderha (yélbüke) ile savaştığı anlatımlar da ikinci öykü olarak değerlendirildi. İki öykünüñ boy olduğunu kabul éden, tek boy olduğunu ileri süren ve boylamaları reddéderek soylama olduklarını savlayan bilgelerimiz oldu. Dresden elyazmasında géñel olarak olaylardan soñra Dede Korkut'uñ ortaya çıkarak soy soylayıp boy boylaması görülürken yéñi elyazmasında bunuñ olmamasından dolayı öyküleriñ boy sayılamayacağı öñe sürüldü. Bunuñ bir kural olmadığını bélirterek karşı duruldu.

3) Yéñi bulunan elyazmasınıñ adı né olmalıdır?

Elyazmaları bulundukları iliñ ya da bölgeniñ adıyla anılabilmektedir. Söz gelimi Kutadgu Bilig, hem Türkistan hem de Fergana nüshaları adıyla anılır. Mısır nüshası adı kimileyin de şehir adı olan Kahire ile bélirtilir. Bu bakımdan yéñi elyazması hem bölge adı Türkmen Sahra olarak hem de şehir adı Günbedkavus (Az: Günbədqabus, گنبدقابوس) olarak adlandırılabilir.

İlk yayımdan bu yana öñerilen Türkistan, Mangışlak, Karabağ, Veli Muhammed Oğuznamesi, Kitab-ı Türkmen ve Kaçar adları hiçbir zemine oturtulamadığı için tümüyle reddédildi. Günbed adı da İran’ıñ Doğu Azerbaycan Eyaleti’ndeki Bostanabad’ta bir köy adı olduğundan Günbedkavus’uñ kısaltılmadan kullanılmasına vurgu yapıldı.

Kamuoyunuñ bilgisine sunulur.

Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni ve Deli Dönmez’e Ad Vérme Çalıştayı’nıñ Düzenleme Kurulu